تعاریف و مفاهیم اولیه

الف) تعریف – حسابداری را میتوان فرایندشناسائی ,اندازه گیری,طبقه بندی وگزارش اطلاعات مالی به منظور فراهم کردن امکان قضاوت آگاهانه و اتخاذ تصمیمات منطقی توسط استفاده کنندگان اطلاعات مالی تعریف کرد .

حسابداری فنی است که به کمک آن معاملات بازرگانی طبق روش معینی در دفاتر ثبت میشودبطوریکه همیشه درموقع مراجعه به آسانی بتوان فهمید که:

چه معاملاتی صورت گرفته؟                        

نتیجه دادوستدها برای یک مدت معین چه بوده است؟

رابطه مالی بنگاه با سایراشخاص از چه قراراست ؟

وضع مالی بنگاه دریک تاریخ معین چگونه است؟                                      

تعاریف و مفاهیم اولیه

الف) تعریف – حسابداری را میتوان فرایندشناسائی ,اندازه گیری,طبقه بندی وگزارش اطلاعات مالی به منظور فراهم کردن امکان قضاوت آگاهانه و اتخاذ تصمیمات منطقی توسط استفاده کنندگان اطلاعات مالی تعریف کرد .

حسابداری فنی است که به کمک آن معاملات بازرگانی طبق روش معینی در دفاتر ثبت میشودبطوریکه همیشه درموقع مراجعه به آسانی بتوان فهمید که: 

چه معاملاتی صورت گرفته؟                        

نتیجه دادوستدها برای یک مدت معین چه بوده است؟ 

رابطه مالی بنگاه با سایراشخاص از چه قراراست ؟

وضع مالی بنگاه دریک تاریخ معین چگونه است؟                                      

• o      هرمعامله شامل دوجنبه بوده ومتضمن دادن یک انتفاع وگرفتن یک انتفاع در مقابل آن است .

پس اعم ازاینکه انتفاع به شکل پول یا کالا یا اموال غیرمنقول باشدهرنوع انتفاع را به میزان ارزش آن ثبت میکنیم.

درحسابداری دوطرفه جنبه های دوگانه معامله تواماً ثبت میشودبا ین معنی که هرمعامله هم از لحاظ دهنده انتفاع ثبت میشود وهم از لحاظ گیرنده انتفاع.

درک این اصل اساسی دفترداری دوطرفه یعنی ثبت جنبه های دوگانه هر دادوستد برای فهم کلیه مباحث حسابداری کاملاضروری است،وتا این اصل به وضوح درک نشودفهم مطالب غامض ترحسابداری برمبنای صحیحی استوارنیست.                                                                                                دفترکل وحسابهای آن- برای آنکه حسابدارحداکثر اطلاع راباحد اقل زحمت درهرموقع راجع باین معاملات در دسترس داشته باشد بایدآنهاراطبقه بندی نموده ومعاملات از یک نوع یا بایک شخص یا موسسه معین را در یک جا ثبت کند،برای این منظور در دفتری که بنام دفترکل موسومست کلیه درآمدهاوهزینه هاو دارائیها وبدهیهاراتحت سرفصلهای مربوط ثبت میکندکه هریک باسم «یک حساب»خوانده میشود.

بنابرقراردادی که از قدیم الایام بین حسابداران معمول شده است دهنده یک انتفاع را بمبلغ انتفاع بستانکارمیگوئیم وگیرنده یک انتفاع رابمبلغ ان انتفاع بدهکار مینامیم. دراصطلاح عمومی هر وقت میگوئیم فلانکس بدهکار است مقصود این است که آن شخص بایددرآینده پولی به شخص دیگری بدهددرصورتیکه درحسابداری همینکه کسی انتفاعی داد بستانکارش میکنیم وهمینکه کسی انتفاعی گرفت بدهکارش میکنیم ,بنابراین قاعده اصلی حسابداری دوبل چنین بیان میشود :     بدهکار میکنیم حساب گیرنده انتفاع را *********             

                                               بستانکار میکنیم حساب دهنده انتفاع را ***********

حسابی که انتفاعی میستاند بدهکار میشود وحسابی که انتفاعی میدهد بستانکار میشود؛بنابراین حسابهای دفترکل رامیتوان به سه دسته طبقه بندی کرد:

انواع حسابهای دفترکل

1-   حسابهای شخصی : که تاثیر عملیات بنگاه نسبت باشخاصیکه بنگاه با آنها معامله میکند از نقطه نظر بنگاه در آن ثبت میشود.

2-   حسابهای حقیقی:اموال ودارائیهای متعلق به بنگاه رانشان میدهند,که انواع دارائیها از قبیل پول و کالا و اموال منقول وغیر منقول بنگاه در یک تاریخ معین چه بوده و وضع هریک چگونه است مانندحساب وجوه نقدواثاثه وتاسیسات و ماشین آلات.

3-   حسا بهای اسمی : که هزینه هاوزیانها یا درآمدها و منافع موسسه در آن ثبت میشودمانند حساب دستمزد –اجاره محل –خرید –فروش –بهره وکارمزد و.... که از روی خلاصه و مانده این حسابها میتوان نتیجه عملیات بنگاه را دریکدوره عمل معین بدست آورد. حسابهای اسمی و حسابهای حقیقی را مجموعاٌ حسابهای غیر شخصی میگویند.                                               

اصطلاحات

• §       دارائی:هرنوع مایملک را دارائی مینامند مانند زمین ؛ساختمان؛ماشین آلات ؛موجودیهای جنسی؛بدهی اشخاص به بنگاه(مطالبات) ؛پول نقد و موجودی نزد بانکها.
• §       بدهی :مبلغی که بنگاه به اشخاص خارج (بغیر ازصاحبان بنگاه )مدیون است .
• §       سود:عبارت از نفعی است که در نتیجه فروش کالا  ویا خدمات به بیش از بهای تمام شده عاید بنگاه میگردد.
• §       زیان :عبارت از ضرری است که در نتیجه  فروختن کالا یا خدمات به قیمتی کمتر از بهای تمام شده یا در نتیجه فزونی هزینه ها بر درآمدها حاصل میشود.

ازتوضیحات داده شده چنین نتیجه میشود که دوقاعده زیر را که قواعداساسی حسابداری دوطرفه میباشند باید هموارهدرنظرداشت:درهرمعامله بایستی یک یا چند حساب بدهکار و یک یا چند حساب دیگربستانکارشود بطوریکه جمع اقلام بدهکاربا جمع اقلام بستانکار مربوط به یک معامله با یکدیگر مساوی باشند.

• o      حسابی که انتفاعی میدهد بستانکار وحسابی که انتفاع میگیرد بدهکارمیشود.

1-   هرشخصی که انتفاعی گرفته است.

در دفاتر بدهکار میکنیم :              2-هرجنس یا پول یا دارائی که وارد بنگاه میشود.

                                            3-هرگونه هزینه یا زیانی که که بنگاه متحمل شده است.

                                            1-هرشخصی که انتفاعی داده است. 

وبستانکار میکنیم:                      2-هرجنس یا پول یا دارائی که از بنگاه خارج شده است. 

                                             3-هرگونه درآمد یا سودی که عاید بنگاه شده است.

پس از ثبت دفتر کل طبق اصول گفته شده اقدام به تنظیم تراز آزمایشی مینمائیم .

ترازآزمایشی: منظورازتنظیم ترازآزمایشی اینستکه اطمینان حاصل کنیم که جنبه های دو گانه معاملات در دفترکل ثبت شده است.

ماهیت حسابها

 1-حسابهای شخصی:چون حساب هرشخص که انتفاع میگیرد بدهکار و هرکس که انتفاع میدهد بستانکار میشودپس هرگاه جمع اقلام بدهکار حساب شخصی بیش از جمع بستانکار آن باشد آن شخص بدهکار خواهد بود.بالعکس هرگاه جمع بستانکارحساب شخصی بیشتر باشد آن شخص بستانکار خواهد بود.طلب طلبکاران باید درطرف بستانکار و بدهی بدهکارن در طرف بدهکار تراز ثبت شود.  

 2-حسابهای حقیقی:چون هرجنس یا پول یا دارائی که وارد بنگاه میشود یعنی وارده های بنگاه را در حسابهای مربوطه بدهکار میکنیم وهرجنس یا پول یادارائی که از بنگاه خارج میشود یعنی صادره های بنگاه رابستانکار میکنیم و معمولا صادره های بنگاه از هرجنسی نمیتواند بیش از وارده های آن باشد پس مانده حسابهای حقیقی بایستی معمولا در طرف بدهکار تراز نوشته شوند.

 3-حسابهای اسمی :مانده حسابهای هزینه یا زیان بنگاه در طرف بدهکار تراز و مانده حسابهای دسته دوم که اقلام درآمد یاسود بنگاه راتشکیل میدهند در طرف بستانکارترازثبت میگردند .

حساب عملکرد:حساب عملکرد بمنظور تعین سودناویژه حاصله دریک دوره عملکرد تنظیم میشود.سود ناویژه عبارتست از مازاد حاصل فروش نسبت به قیمت تمام شده کالای فروش رفته قبل از منظور نمودن هزینه های فروش وتوزیع وهزینه های اداری بنگاه. قیمت تمام شده کالای فروش رفته عبارتست از بهای موجودی کالا درابتدای دوره عملکردبعلاوه بهای کالای خریداری شده درظرف دوره مزبور(که شامل کرایه وسایرهزینه های حمل کالا بانباریا محل بنگاه نیزخواهدبود)منهای ارزش کالای موجود در پایان دوره عملکرد(یعنی کالائی که تاپایان دوره مزبور به فروش نرفته)

• o      کالای موجود در ابتدای دوره عملکردضمن اقلام دارائی در ابتدای دوره دربدهکارحساب موجودی کالا باقیمانده وخریدهای طی دوره عملکردنیز به بتدریج دربدهکار حساب خرید ثبت شده اند. در انتهای دوره عملکردمانده این حسابها بحساب عملکرد منتقل شده وحسابهای مزبوربسته میشوند باین معنی که حساب عملکردبدهکار وحساب موجودی کالاوحساب خرید کالابترتیب بستانکار میشوند.بنابر این کلیه اجناسیکه بنگاه در ظرف مدت عملکرد دریافت کرده است بحساب عملکردبدهکار میشود.و بهای کالای فروخته نشده در پایان دورهرا از حساب عملکرد کسر میکنیم تا فقط ارزش کالای فروخته شده باین حساب بدهکار شود.

در حساب عملکرد                    1-موجودی کالا درابتدای دوره عملکرد

بدهکارمیکنیم :                       2-خرید کالا(پس ازکسرکردن اقلام برگشت از خرید)       

                                         1-حاصل از فروش کالا(پس ازکسربرگشت ازفروش)

بستانکار میکنیم:                     2-موجودی کالا درپایان دوره عملکرد

حساب سود وزیان

منظورازتنظیم حساب سود وزیان ویژه یعنی نفع وضرر خالصی است که پس از منظور نمودن کلیه  هزینه ها وزیانهای مربوط به نگهداشت واداره بنگاه وفروش وتوزیع کالا حاصل شده است . در حساب سودوزیان سود ناویژه نقل ازحساب عملکرد رابستانکارکرده وکلیه هزینه ها وزیانها را(که قبلا در حساب عملکرد منظورنشده اند)بدهکار مینمائیم .

• o      اگرهزینه برای خریدکالا وموادیا برای پرداخت مزدکارانجام شده روی کالا وموادمزبوربمنظور حاضر کردن آنها برای فروش انجام شده باشدباید آنرابحساب عملکردبدهکار کرد.
• o      اگرهزینه برای فروش یا توزیع کالا یابرای نگهداشت یااداره کردن بنگاه انجام شده باشد باید آنرا بحساب سود وزیان بدهکار کرد.

اندازه گیری سود باید به گونه ای قابل اتکا وبرمبنای "شواهد و مدارک مثبته"و قابل اثبات باشد .

اطلاعات خارجی-خرید دارائیها ی عملیاتی ,پرداخت حقوق , فروش محصولات ,ارائه خدمات,استقراض وجه,نمونه هائی از فعالیتهای مالی بین واحد تجاری واشخاص خارج از واحد تجاری است.این گونه فعالیتها از قرارداد یا توافق ناشی میشودومعرف نوعی مبادله بین اشخاص مستقل و مبتنی بر ارزشهای متعارف است که به شکل "مبادلات حقیقی ودر شرایط عادی"انجام میگیرد.بنابر این,پشتوانه ثبت حسابداری این رویدادها,مدارک خارجی است که غالبا عینیت دارند.

در برخی موارد خاص حسابداران برای ثبت رویداد مالی ناگزیرازجستجو جهت دستیابی به یک ارزش صریح و گویا,خواهند بود.مثلا موقع خرید چند دارائی بطور یکجا وبه یک قیمت کلی .تخصیص بهای صحیح به هریک از دارائیها باید برمبنای "شواهد و مدارک عینی ومثبته" باشد.

 اطلاعات داخلی- رویدادهای داخلی درمقایسه بارویدادهای خارجی ردپای کمتری ازشواهدباقی میگذارند,درنتیجه اندازه گیری وثبت حسابداری آنها همواره مشکلاتی بهمراه دارد.مبالغ پرداختی برای خرید مواد اولیه,دستمزد,وسایرخدمات دریافتی رامیتوان به طور عینی اندازه گیری کرد,اماندازه گیری اثر تولید,یعنی فرایند مستمرتبدیل "نهاده ها"به "ستادههای"با ارزش بیشتر,که نمونه بارز"رویدادهای داخلی"محسوب میشودبه سهولت

امکانپذیرنیست.زیرا,حسابداران در ردیابی فرآیند تولیدو اندازه گیری و ارائه آن در قالب ارزش پول به شواهدومدارک عینی مشابه "رویدادهای خارجی"دسترسی ندارند.

گردش اقلام بهای تمام شده

     هزینه مواد مستقیم،دستمزدمستقیم،وبرخی ازانواع سربارمتغیرکارخانه رامیتوان باتولیدعینی (ستاده ها)پی گیری و ردیابی کرد.زیرا،ارتباط بین این کوششها(هزینه ها)با بازده عینی(محصول)نسبتا آشکاراست.از طرف دیگر،هزینه هائی نظیرحقوق کارکنان فروش وهزینه های اداری هرچند جزء هزینه های عملیاتی محسوب میشونداما ارتباط بین این کوششها ونتیجه کار بسیار ناچیز است.

     هزینه های محصول وهزینه های دوره- به طور کلی حسابداران هزینه هائی را به محصولات سرشکن میکنندکه درنتیجه فعالیتهای تولیدی واقع شده است.به بیان دیگر،کلیه هزینه های ساخت به محصولات سرشکن میشودو هنگامی که محصولات فروخته شد،هزینه های ساخت محصولات فروش رفته(بهای تمام شده کالای فروش رفته)با درآمد حاصل از فروش آنها مقابله میگردد.اصل تطابق یا مقابله هزینه ها بادرآمدها،مهمترین اصل حسابداری درهزینه یابی وحسابداری بهای تمام شده محسوب میشود.(هزینه های قابل تخصیص به محصولات نظیرهزینه مواد مستقیم،دستمزدمستقیم وسربارکارخانه را اصطلاحا هزینه های محصول مینامند.)

     برخی از هزینه هانظیر هزینه های فروش و عمومی اداری به دلیل اینکه به جریان تولید مربوط نمیشوندبلکه عمدتا مبتنی برگذشت زمان میباشنددر دوره وقوع به عنوان هزینه جاری تلقی وبلادرنگ از درآمد دوره کسر میشوند.آز آنجائیکه منافع حاصل از اینگونه هزینه ها در دوره ای حاصل میشودکه هزینه های مزبور صرف میشوند،این قبیل هزینه ها رااصطلاحا هزینه های دوره مینامند.

نقطه سربه سر

     یکی ازارتباط های هزینه،سود وحجم فعالیت،نقطه سربه سری است.وآن سطحی ازفعالیت است که درآن سطح جمع درآمدها،مساوی جمع هزینه ها است.وآن به صورتهای زیرمحاسبه میشود:

روش معادله- یک روش محاسبه نقطه سربه سری بصورت معادله زیر نوشته میشود

                                                                               جمع هزینه ها – درآمد حاصل از فروش = سود

                                              یا : (هزینه های ثابت + هزینه های متغیر) – درآمد حاصل از فروش =سود

                                                  یا : هزینه های متغیر –درآمد حاصل از فروش = هزینه های ثابت+ سود

 بنابر این :                                                    هزینه های متغیر- درآمد حاصل از فروش=هزینه های ثابت

 روش سود تامینی – تفاوت هزینه متغیر هرواحد،از فروش هرواحد:

                                      هزینه متغیر هرواحد –  قیمت فروش هرواحد از محصول = سود تامینی هر واحد

                                                  هزینه یابی جذبی

سود وزیان                                                        بعنوان دارائی در ترازنامه        عوامل بهای تمام شده

هزینه یابی متغیر

هزینه در سود وزیان                                           بعنوان دارائی در ترازنامه        عوامل بهای تمام شده

ترازنامه

پس ازانتقال حسابهای اسمی بحساب سود وزیان و عملکرد تنها حسابهائیکه در دفترکل باز میماند حسابهای شخصی و حسابهای حقیقی خواهند بود.بعلاوه چون کلیه نقل وانتقالاتیکه پس از استخراج تراز آزمایشی در دفاترانجام گرفته همگی بر اساس ثبت دوطرفه بوده است پس بایدمانده های بدهکار و بستانکارحسابهائی که هنوزدر دفتر کل باز مانده اند(ازجمله مانده حساب سود وزیان )جمعا با یکدیگر مساوی باشند.

ترازنامه فهرستی است از ماندههای حسابهائیکه پس از تنظیم عملکرد وسود وزیان در دفاتر باقیمانده اند وچون این مانده هانماینده دارائیهاو بدهیها وسرمایه بنگاه میباشندمیتوان گفت که ترازنامه صورتی است که خلاصه وضعیت مالی بنگاه را در یک تاریخ معین نشان میدهد.

زمانی ترازنامه به عنوان محصول نهائی و اساسی فرآیند حسابداری محسوب میشد.اما تجربیات بعدی که نشان دادقدرت سود آوری عامل اصلی و تعین کننده در موردارزش یک واحد تجاری دایر است؛استفاده کنندگان صورتهای مالی به تدریج توجه و تاکید خود رابه سمت صورت حساب سود وزیان تغییر دادند.مربوط بودن بعضی از اطلاعات منعکس در ترازنامه فدای ارائه اطلاعات مربوط در صورتحساب سود وزیان شده است.

در هرصورت ,درترازنامه ,موجودی نقدبه ارزش جاری,حسابها واسناد دریافتنی به ارزش خالص بازیافتنی مورد انتظار(یعنی ارزش دفتری پس ازکسرذخیره مطالبات مشکوک الوصول),موجودیهای موادوکالاوسرمایه گذاریها,پس از تحصیل معمولا به اقل بهای تمام شده یا قیمت بازارو ماشین آلات و تجهیزات به بهای تمام شده پس از کسر استهلاک انباشته اندازه گیری وگزارش میشوند.

الف - مفروضات حسابداری

ü    فرض تفکیک شخصیت :هرواحدتجاری ازنظرمقاصدحسابداری بعنوان یک شخصیت جداازصاحبان آن وسایر اشخاص میباشد. این فرض مبانی لازم برای تمایزصریح درتحلیل معاملات واحد تجاری با اشخاص ثالث,واحد تجاری با صاحبان آن وصاحبان واحدتجاری با اشخاص ثالث را فراهم میکند.

ü    فرض تداوم یا استمرار فعالیت :شرکت آنقدربه موجودیت خودادامه میدهدتا برنامه های جاری خودراانجام و تعهدات خود را ایفا نماید،به همین دلیل لازم است دارایهای شرکت به جاری و بلند مدت تقسیم گردد.

ü    فرض واحد اندازه گیری:پول

ü    فرض دوره مالی:محدودیت تقویمی بر اساس دوره های کوتاه تر از عمر شرکت.

ü    فرض تعهدی:در آمد و هزینه به محض تحقق و بدون توجه به دریافت یا پرداخت وجه نقد ثبت میگردد.

ب- اصول حسابداری

ü    اصل بهای تمام شده :بهای تمام شده تاریخی مبنای مناسب برای شناسائی اولیه عناصر صورتهای مالی است مگر آنکه قراین محکمی برای تعدیل سطح قیمتها وجود داشته باشد ویا از طریق ارزیابی مستقل ارزش جاری جایگزین آن شود.

ü    اصل تحقق درآمد: درآمدغالباٌ هنگامی شناسایی میگردد که هر دوشرط زیر تامین شده باشد:

1-   فرایند کسب سود کامل شده و تعین هزینه های مرتبط به گونه ای قابل اتکا باشد

2-   مبادله یا دادوستدی انجام شده باشدواطمینان معقول از دریافت وجه از خریدارحاصل شده باشد

ü    اصل تطابق هزینه ها با درآمد: به این معنی که بعد از اندازه گیری در آمد دوره هزینه های انجام شده به منظور کسب در آمد نیز برای همان دوره تعین وبا در آمد مربوط مقابله شود تا سود خالص دوره شناسایی گردد

هزینه مستقیم مانند بهای تمام شده کالای فروش رفته /درصد ویزیتورومدیرفروش/هزینه حمل وتحویل کالا به مشتریان

هزینه غیرمستقیم مانندهزینه بهره/اجاره/تبلیغات که بر مبنای زمان وبصورت سیستماتیک و معقول شناسایی میشوند

مخارجی که فاقد منافع آتی است باید بلا فاصله بعنوان هزینه جاری تلقی و در محاسبه سود خالص منظور شوند مانند:حقوق مدیران و هزینه های اداری زیرا بر اساس فرض تعهدی درآمد و هزینه به محض تحقق شناسایی و با یکدیگر مقابله میشوند

ü    اصل افشا:صورتهای مالی اساسی باید حاوی تمامی اطلاعات با اهمیت ,مربوط و به موقع بوده و این اطلاعات به گونه ای قابل فهم و حتی الامکان کامل ارائه شود تا بتوان تصمیمات آگاهانه اتخاذ نمود.